Sau hơn 3 tháng tranh tài, cuộc thi Sáng kiến Khoa học 2023 đã tìm được chủ nhân các giải thưởng. Trong đó, giải nhất trị giá 70 triệu đồng, giải nhì 50 triệu đồng, giải ba 30 triệu đồng cùng 2 giải khuyến khích, mỗi giải 20 triệu đồng. Ở hạng mục "Giải sáng kiến" được trao cho sản phẩm, sáng kiến đặc biệt phục vụ đồng bào vùng sâu, vùng xa, miền núi trị giá 30 triệu đồng. Năm nay, hội đồng giám khảo và Ban tổ chức không trao giải đặc biệt 100 triệu đồng do không có sáng kiến đủ xuất sắc đáp ứng được các tiêu chí đề ra.

Thứ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Hoàng Giang (giữa) cùng các tác giả thắng giải và Ban tổ chức cuộc thi. Ảnh: Giang Huy

1. TIR lens mới cho đèn LED

Công trình được vinh danh giải Nhất trị giá 70 triệu đồng thuộc về tác giả TS Nguyễn Đoàn Quốc Anh cùng các cộng sự nhóm nghiên cứu tối ưu hóa hệ thống điện (PSO), Khoa Điện - Điện tử, trường Đại học Tôn Đức Thắng.

Công nghệ TIR lens mới là thấu kính phản xạ trong toàn phần (hay còn gọi là chóa đèn) được gắn vào đèn LED giúp hướng toàn bộ ánh sáng phát ra về phía trước và phân bố ánh sáng đồng đều hơn. Công nghệ TIR lens mới giúp giảm giá thành, tăng hiệu suất và đồng dạng phát sáng, qua đó việc nâng cao chất lượng, ứng dụng đèn LED. Nhóm nghiên cứu cũng tối ưu được công nghệ để có thể áp dụng trên nhiều sản phẩm đèn LED khác nhau, dùng trong lĩnh vực chiếu sáng dân dụng và công, nông, ngư nghiệp. Sáng kiến TIR lens mới cũng nhận được Bằng sáng chế USPTO (Mỹ) năm 2022.

2. Thiết bị dẫn đường phẫu thuật cá thể hóa trong mổ thay khớp gối toàn phần

Nghiên cứu của BSCK II Phạm Trung Hiếu cùng các cộng sự tại nhóm Lab 3D VinUni, Trung tâm nghiên cứu công nghệ 3D trong Y học, trường Đại học VinUni, được trao giải Nhì, trị giá 50 triệu đồng.

Thiết bị dẫn đường phẫu thuật cá thể hóa (PSI) có thể định hướng vị trí phẫu thuật thay khớp chuẩn xác lên tới 98%. Phẫu thuật viên sẽ dựa vào PSI để thực hiện các đường cắt xương trong mổ đúng như kế hoạch lập trình, giúp tăng cường độ chính xác vị trí đặt khớp nhân tạo nhằm tối ưu hiệu quả cũng như độ an toàn trong phẫu thuật cho bệnh nhân. Tại Việt Nam, trước đây chưa từng có nghiên cứu nào về ứng dụng PSI trong phẫu thuật thay khớp được triển khai.

Nhóm đã thực hiện thành công cho gần 50 ca thay khớp gối toàn phần cũng như 40 ca thay khớp háng và hàng trăm ca thay khớp, chỉnh trục xương khác ứng dụng công nghệ in 3D thiết bị dẫn đường phẫu thuật cá thể hóa tại hệ thống y tế Vinmec. Ngoài các sản phẩm ứng dụng công nghệ 3D trong chấn thương chỉnh hình (PSI, mô hình giải phẫu xương khớp của bệnh nhân), công nghệ này hiện còn ứng dụng vào các sản phẩm khác trong lĩnh vực tạo khuôn định hình mũi cho trẻ dị tật hở hàm ếch, mô hình giải phẫu giúp cá thể hóa stent can thiệp cho các ca bệnh tim mạch phức tạp hoặc các loại khuôn uốn miếng vá titan 3D trong tổn thương khuyết hổng bản xương sọ.

3. Quy trình sản xuất hạt giống nảy mầm sẵn

Dự án của tác giả Lương Văn Trường (Nam Định) nhận giải Ba, trị giá 30 triệu đồng. Giải pháp cung cấp quy trình kỹ thuật đưa hạt lúa giống đã nảy mầm về trạng thái ngủ đông để duy trì sự sống khi gặp điều kiện bất lợi (như hạn hán). Dựa theo chu kỳ sinh lý tự nhiên của cây trồng, hạt mầm sau đó được lưu trữ đến thời điểm thích hợp để gieo trồng khi có điều kiện thuận lợi.

Hạt giống qua xử lý bằng giải pháp này sẽ nảy mầm rất nhanh, thông thường từ 30 đến 120 phút gặp điều kiện thích hợp là đã nảy mầm. Sáng kiến được ứng dụng trong sản xuất hạt giống, gạo và hạt ngũ cốc nảy mầm, hạt nguyên liệu để chiết xuất các hoạt chất phục vụ y tế hay thực phẩm chức năng (gaba, inosito, catalase). Giải pháp được tác giả đăng ký bảo hộ sáng chế năm 2021.

4. Xe cứu hộ lốp và thay thế lốp phụ ô tô

Sáng chế của tác giả Đào Văn Minh (Long Biên, Hà Nội) nhận giải khuyến khích 20 triệu đồng. Sản phẩm với thiết kế nhỏ gọn giúp xe cứu hộ lốp nhanh và thay thế lốp phụ ô tô nhanh gọn và dễ sử dụng. Với kết cấu bằng thép hợp kim, vật liệu đặc biệt về lốp giúp xe chịu tải trọng lớn, giúp phương tiện dễ dàng di chuyển sau vài phút khi xe gặp sự số. Tác giả kỳ vọng sẽ hỗ trợ thiết thực cho người sử dụng xe ô tô, góp phần giảm thiểu tai nạn giao thông, ùn tắc và giảm chi phí, tiết kiệm thời gian so với gọi cứu hộ.

5. Thiết bị phun thuốc bảo vệ thực vật bằng hệ thống cáp treo di động

Dự án của Đinh Văn Trung, học sinh lớp 12 trường Diễn Châu 2, Nghệ An, nhận giải khuyến khích 20 triệu đồng. Đây là thiết bị phun thuốc bảo vệ thực vật bằng cáp treo di động nhằm bảo vệ sức khỏe cho con người và phục vụ cho việc phát triển nông nghiệp, công nghiệp. Sản phẩm mô hình được em lắp đặt ngay trong sân nhà với đầy đủ cáp treo, cần phun và kết nối dây nước, máy động cơ.

6. Sản xuất tơ sợi từ lá cây lưỡi hổ để làm tóc giả và một số sản phẩm thủ công thân thiện với môi trường thay thế tơ sợi nilon tổng hợp

"Giải sáng kiến" được trao cho Trần Thị Quỳnh (18 tuổi), THPT Mường Nhé, huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên. Hạng mục vinh danh sản phẩm, sáng kiến đặc biệt phục vụ đồng bào vùng sâu, vùng xa, miền núi trị giá 30 triệu đồng.

Nhóm đã tận dụng cây lưỡi hổ mọc hoang dại ở các bản làng huyện Mường Nhé để chế sợi tơ không co, không xù, có độ bền cao, sử dụng làm tóc giả. Các sợi tơ còn có thể dùng làm chổi cọ trang điểm, dây thừng, sợi đan giỏ, đan lưới. Tơ sợi được sản xuất thủ công, không sử dụng hóa chất, kỳ vọng giúp người dân có thêm cây trồng mới đem lại hiệu quả kinh tế, góp phần xóa đói giảm nghèo.

Năm thứ hai tổ chức, cuộc thi Sáng kiến khoa học 2023 của VnExpress kỳ vọng tạo sân chơi cho những người yêu khoa học, công nghệ; hướng tới các nhà khoa học chuyên và không chuyên tuổi dưới 40, để tìm kiếm những sáng kiến, giải pháp, kết nối đẩy nhanh ứng dụng tiến bộ của khoa học và công nghệ.

Toàn bộ tiền giải thưởng do Quỹ Hy vọng (Hope Foundation) tài trợ. Đây là quỹ xã hội - từ thiện hoạt động vì cộng đồng, không lợi nhuận, được vận hành bởi Báo VnExpress và Công ty cổ phần FPT. Quỹ theo đuổi hai mục tiêu: hỗ trợ các hoàn cảnh khó khăn và tạo động lực phát triển. Một trong các hoạt động của quỹ là thúc đẩy ứng dụng công nghệ, trang bị công cụ phát triển bền vững cho các cá nhân và cộng đồng, đặc biệt là trang bị tri thức thông qua giáo dục.